مقدمه
کوه سُمامُوز (سماموس) با ارتفاع 3703 متر، یک طاقدیس مرکب و رورانده می‌باشد
که توسط دره‌های رودخانه‌های پولرود [پولؤرود]، کاکرود، کَشکی، اژدهارود،
سُموش و خشکه‌رود زهکشی می‌شود.
این کوه تنها قله‌ی بالای 3000 متر البرز می‌باشد که کمترین فاصله را با دریای کاسپین دارد.
کوه سُمامُوز به علت ارتفاع زیاد و جهت پر شیب آن که در سمت دریای کاسپین می‌باشد،
از تمام مناطق شرق گیلان به صورت یک توده‌ی منفرد قابل رویت است.
این مطالعه با به‌کارگیری منابع و تلفیق نتایج آن‌ها سعی
در ارائه‌ی یک واکاوی منسجم در مورد نام‌واژه کوه سُمامُوز دارد.
سمامُوس (سمام موس) یا سُمامُوز (سمام موز)؟
باید توجه داشته باشیم که تلفظ درست این نام‌واژه به چه شکل است؟
در تلفظ میان گالش‌های اطراف کوه، واژه‌ی سُماموس و هم سُمامُوز، هر دو بیان می‌شود.
چیزی که در هر دو نام‌واژه مشترک است، تلفظ سُ (So) می‌باشد.
بنابراین اطلاق سَماموس (sam?mus) یا سَماموز (sam?muz) که در حال مصطلح شدن می‌باشد، اشتباه است.
اما این‌که سُماموز یا سُماموس شکل درست نوشتن و تلفظ این نام‌واژه است را می‌توان
در تبدیل حرف صامت ز به سین در طول زمان به خصوص در زبان گیلکی توجیه نمود.
البته در حال حاضر به علت کاربرد بیشتر واژه‌ی سماموس و به‌کارگیری آن در نوشته‌ها،
نام‌واژه‌ی سُماموس از کاربرد و مقبولیت عام‌تری برخوردار شده است.
و نام‌واژه سُماموز را تنها می‌توان در گفتارهای شفاهی گالش‌های بومی و افرادی که از اصالت گفتار گالشی برخوردارند
مشاهده کرد. همان‌طور که بیان شد، برای رسیدن به معنای صحیح نام‌واژه سعی گردیده علاوه بر مطالعات میدانی،
با مراجعه به کتاب‌ها و سفرنامه‌های نویسندگان و منابع مکتوب در چند دهه‌ی اخیر، از آن منابع استفاده گردد.
این منابع به علت قدمت‌شان کمتر تحت تاثیر تحریف‌هایی که در یکی دو دهه‌ی اخیر از روی سهل‌انگاری صورت گرفته، می‌باشد.
منابع مورد بررسی
1- ه.ل.رابینو: رابینو ضمن مشاهده‌ی آن از فاصله‌ی دور می‌نویسد:
«من راجع به کوهی به همین نام (سماموس) تحقیقاتی کرده‌ام ولی اطلاعاتی بدست نیامد.
تا روزی که از کنار دریا در رانکوه سفر می‌کردیم، قله‌ای پوشیده از برف در پشت جنگل در سمت شمالی جاده نمودار شد،
از راهنمای خودمان اسم آن کوه را پرسیدم، گفت سوماموز، گفتم یعنی کوه سومام؟
جواب داد البته، ما در ولایت خودمان کوه را “موز” می‌گوییم. (سجادی، سیدمحمدتقی به نقل از رابینو).
یا در کتاب «ولایت دارالمرز ایران، گیلان» در صفحه‌ی 408 در بخش رانکوه:
«…جنوب‌تر از آن قله‌ی مرتفع سمام به بلندی 2400 متر قرار گرفته است»،
«…آبی که از برف‌های دائمی دامنه‌های سمام جاری می‌شود بسیار گواراست».
یا در صفحه‌ی 436: «… سلسله کوه‌های سمام‌موز(سمام‌موس-Samam Mus) تلفظ می‌شود».
2- دکتر منوچهر ستوده، در کتاب «از آستارا تا استرآباد» در بخش بناها و آثار تاریخی سمام و شاهجان،
صفحه‌ی 373: «کوه سمام‌موز 80 درجه، کوه درفک 200،….».
در بخش فهرست همین کتاب: «…کوه سماموز=کوه سماموس؛ 373،415».
بارها در کتاب با عنوان سمام‌موز نام برده شده.
3- مکنزی ، در کتاب دکتر ستوده در صفحه‌ی 75 به نقل از سفرنامه مکنزی، صفحه
8: «…از سبزه‌میدان، کوه شاه نشین و سمام شرحی نوشته… ».
4- کریستین برومبوژه، در مقدمه‌ی کتاب مسکن و معماری در جامعه روستایی گیلان، در صفحه
1: «… رشته کوه‌های درفک و سمام در جنوب شرقی و مجموعه‌ی دوم اشراف دارند».
5- الکساندر خودزکو، در کتاب خود، سرزمین گیلان در صفحه‌ی 71: «…خط الراس کوه‌های گیلان سمام، درفک، ماسوله… ».
6- محمود پاینده لنگرودی، در کتاب فرهنگ گیل و دیلم: «سماموس=سمام کوه»
یا در کتاب باورداشت‌های گیل و دیلم در صفحه‌ی 157: «سماموس کوه=سمندکوه (سیمانی کوه)= سمام کوه…».
7- علی پورنیکوهی، در کتاب دامداری و زندگی شبانی در گیلان، صفحه‌ی 1: «…سمام با 3689 متر در شرق از آن جمله‌اند».
8- ابراهیم فخرایی، در کتاب گیلان در گذرگاه زمان، صفحه‌ی 68 : «سمام بارتفاع 3250 متر…».
